Pierwsze lata życia najważniejsze - 5 przyczyn

Badania naukowe wczesnego rozwoju mózgu dziecka dają jasne wytyczne jak inwestować nasz (jako rodziców) czas i energię w opiece nad naszym niemowlakiem i dzieckiem aby osiągnąć jak najlepsze skutki dla życia Waszej rodziny i przygotować dziecko na każdy kryzys w życiu.

Naukowcy przez całe dekady badali obszary neurobiologii i behawioryzmu, aby wytłumaczyć i zilustrować jak rozwój dziecka – szczególnie od urodzenia do piątego roku życia – wpływa na jego funkcjonowanie w kolejnych latach, na jego sukces lub jego brak.

1. Mózg nie powstaje jednego dnia, ale jest budowany w czasie, od podstaw. Rozpoczyna w się w okresie życia płodowego a następnie trwa aż do dorosłości. Wczesne doświadczenia mózgu mogą wpływać na JAKOŚĆ jego architektury sprawiając że będzie ona silna i solidna lub słaba i delikatna. Co stanowi fundament do uczenia się, zdrowia i psychiki danej osoby na całe życie. W pierwszych kilku latach życia w każdej sekundzie formuje się ponad 1 milion nowych połączeń neuronalnych, a po tym czasie gwałtownego rozwoju, część połączeń zanika sprawiając że pozostałe połączenia będą bardziej wydajne. Drogi nerwowe związane z sensoryką np. ze wzrokiem, czy słuchem rozwijają się jako pierwsze. Dalej tworzą się połączenia związane ze znajomością języka, a następnie dopiero wyższych procesów poznawczych. To tworzenie nowych połączeń neuronalnych oraz ich następnie uporządkowanie jest prawidłowym procesem, który jest powtarzalny i służy poprawie wydajności pracy mózgu.

2. Interakcje pomiędzy genami które zaprojektowały mózg oraz doświadczeniami dziecka determinują i kształtują rozwój mózgu. Naukowcy wiedzą że niezwykle istotna jest w tym procesie jakościowo dobra relacja z rodzicem lub najbliższym opiekunem, ale także z pozostałymi członkami rodziny. Malutkie dzieci w sposób naturalny nawiązują interakcje poprzez np. gaworzenie, mimikę twarzy czy gestykulację a nawet płacz i krzyk. I rodzic również wówczas odpowiada jakąś mimiką i gestykulacją i tu dziecko już uczy się interakcji. Jeśli jednak odpowiedź opiekuna jest nieadekwatna do sytuacji, mózg nie kształtuje się tak jak powinien, a funkcje poznawcze i zachowanie mogą być upośledzone.

3. Zdolność mózgu do modyfikacji maleje wraz z wiekiem. Kiedyś uważano że tylko mózg dziecka jest zdolny do ewoluowania, jednak teraz wiemy że również mózg dorosłych ma taką zdolność, jednak w o wiele mniejszym zakresie, który dodatkowo stale się zmniejsza.

Znane jest pojęcie “plastyczności mózgu” i ono najlepiej oddaje istotę tego zjawiska. Ta umiejętność mózgu do dostosowania budowy architektonicznej a przez to funkcjonalnej do panujących warunków i otaczającej sytuacji jest najbardziej aktywna w bardzo wczesnym wieku. Wraz z wiekiem nasz mózg jakby “zamyka” pewne etapy rozwoju, aby na ich fundamentach przejść do kolejnych etapów i kolejnych umiejętności i jet mniej zdolny do reorganizacji i dostosowania do nowych zaskakujących sytuacji życiowych Dla przykładu: w pierwszym roku życia specjalizują się obszary mózgu odpowiedzialne za rozróżnianie dźwięków przynależących do języka którym posługują się rodzice dziecka i z którym ma ono styczność. Po tym czasie połączenia neuronalne odpowiedzialne za rozpoznawanie dźwięków charakterystycznych dla innych języków rozpoczynają stopniową dezaktywację. Okienko do nauki języków obcych i innych umiejętności pozostaje częściowo otwarte, ale z czasem, modyfikacja utworzonych połączeń neuronalnych jest znacznie trudniejsza i bardziej skomplikowana. O wiele łatwiej i bardziej efektywnie jest pracować nad tymi połączeniami wpływając na mózg niemowlęcia i małego dziecka niż zmieniając istniejące połączenia w dorosłym mózgu.

4. Zdolność adaptacyjna mózgu w obszarze poznawczym, emocjonalnym i społecznym jest nierozerwalnie złączona z naszą drogą naszego życia. Mózg jest organem o niezwykle złożonych zależnościach i jego funkcjonowanie jest bardzo skomplikowane. Dobrostan psychiczny i umiejętności społeczne stanowią podstawę do rozwijania umiejętności kognitywnych, poznawczych. Natomiast wspólnie te 3 składniki stanowią swego rodzaju cegiełki tworząc fundament rozwoju człowieka.

Zdrowie psychiczne i fizyczne, umiejętności społeczne i poznawcze i językowe które będą miały szansę rozwinąć się w tych pierwszych latach życia dziecka stanowią konieczne wstępne warunki do osiągnięcia sukcesu w szkole, a potem w miejscu pracy i w społeczeństwie.

5. To co najbardziej niszcząco wpływa na mózg to tzw. “toksyczny stres”. Niszczy on zastałą architekturę mózgu, co może prowadzić do wieloletnich problemów w uczeniu się, z zachowaniem, ale także problemów ze zdrowiem fizycznym i psychicznym. Badania naukowe nie pozostawiają najmniejszych złudzeń: przewlekły, silny stres we wczesnym dzieciństwie, który może być związany z różnymi czynnikami jak np. z ubóstwem znacznego stopnia, częstym i znacznym narażeniem na agresję słowną, wulgaryzmy, wykorzystywanie fizyczne, ciężką depresję matki, jest silnie toksyczny dla młodego mózgu.

Odmiennie działa za to tzw. “pozytywny stres”, czyli takie krótkotrwały, umiarkowany dyskomfort związany z negatywnymi sytuacjami jakie spotykają nas w życiu. Ten jest bardzo ważny a nawet niezbędny dla prawidłowego rozwoju człowieka. Natomiast stres toksyczny uruchamia silną i niekontrolowaną reakcję organizmu związaną ze stałą produkcją i uwalnianiem hormonów stresu.

W tej sytuacji przy braku buforu i hamulca jakim jest poczucie bezpieczeństwa ze strony osoby dorosłej, stres toksyczny powoduje w mózgu stopniową przebudowę jego architektury i niszczy jego strukturę.

Więcej znajdziecie w e-Booku “Myślenie krytyczne dziecka:…” oraz na blogu. Zapraszam !